De mastodonten van Milia, Grevena, Noord Griekenland.

Van 31 maart tot en met 7 april, 2018, heb ik, samen met Dick Mol, Wilrie van Logchem, Tone Skelton en Remie Bakker een reis naar het noorden van Griekenland gemaakt.
Doel van de reis was de herinrichting van het nieuwe museum in Milia bij Grevena (Grieks Macedonië). Ik had de eer uitgenodigd te worden om alles van deze verhuizing, inclusief de langste slagtanden ter wereld, op de gevoelige plaat vast te leggen. Wat hield een en ander in?
Dick Mol, die samen met zijn Griekse collega Prof Dr Evangelia Tsoukala de paleontologische opgraving in de zandgroeve van Milia in 2007 leidde en de wetenschappelijke onderzoeken uitvoerde en publiceerde, heeft er in Grevena/Milia altijd op aangedrongen dat deze fossiele zoogdierresten, ruim 3 miljoen jaar oud en een heel boeiend verhaal vertellen, een fatsoenlijke en aantrekkelijke tentoonstelling verdienen. Het gaat immers om paleontologisch erfgoed dat beschermd moet zijn. Een verhaal over een verdwenen dierenwereld met mastodonten die uitgerust waren met slagtanden van maar liefst vijf meter en langer (!) en sabeltandkatten die de omgeving onveilig maakten.
Vele jaren van veel en hard werk, en tussendoor even de crises het hoofd bieden, is dat nu gelukt.
Een groot en gerenoveerd schoolgebouw was klaar voor de nieuwe inrichting met mooie en degelijke volglas vitrines, door Dick Mol ontworpen. Voorbereidend werk zorgde ervoor dat de panelen met heldere uitleg over de fossielen klaar waren, gedrukt op dik board om aan de wanden te monteren. Maar het belangrijkste en dat wat bijna onmogelijk leek, de vervulling van de wens van Dick Mol om die slagtanden (voor een beschrijving zie de Engelse tekst onderaan dit document) in anatomische positie te monteren zodat ze nog indrukwekkender over zouden komen dan liggend op een tafel. Daarvoor had Dick Remie Bakker en Tone Skelton uit Rotterdam uitgenodigd. Beeldend kunstenaars die de kunst verstaan dit werk uit te voeren. Die slagtanden, bijna kaarsrecht en zo’n 250 kilo per stuk, zijn niet te handteren en moeten daarvoor in delen gemonteerd worden op een soort rail die de vorm van de tanden, links en recht, mooi weer geeft. Voor het laswerk was de plaatselijke smid ingehuurd.
Om een lang verhaal kort te maken: De heren hebben zich van hun taak gekweten: drie dagen van elk veertien uur hard werken en het oplossen van allerlei problemen, stonden de tanden van deze uitgestorven prehistorische olifantachtigen, mastodonten dus, in volle glorie.
Als je er voor staat en naar die enorme zwak gekromde tanden kijkt, dan pas kun je je voorstellen wat voor enorme dieren die mastodonten toen geweest zijn: Enorme bulldozers, zou ik zeggen.
Ik beschouw het als een grote eer dat ik alle stappen van deze grote operatie heb mogen fotograferen. Op deze pagina enkele opnamen van het constructie-werk en de grote verhuizing die een volle week in beslag genomen heeft: Een buitengewoon aantrekkelijk museum staat er. Een museum dat enig is in zijn soort. Een felicitatie waard!

The mastodons of Milia (Grevena, northern Greece): the longest tusks in the world

Dick Mol

Natural History Museum Rotterdam, Rotterdam, the Netherlands
dickmol@telfort.nl

Introduction

Palaeontological research and systematic excavations in the area of Milia, near Grevena (northern Greece) were initiated in 1996 by the Aristotle University of Thessaloniki, following the find of a partial skeleton of Borson’s mastodon, Mammut borsoni (Hays, 1834), was unearthed from unconsolidated sandy deposits of the River Aliakmon. The fragmentary skeleton includes portions of the skull with molars and very long tusks, measuring up to 4.39 metres! A real sensation! In 2007, the so-called Milia team from Thessaloniki recovered a second, more poorly preserved partial skeleton of a large and heavily built Mammut borsoni. Measurements along the outer margin of the gently curved tusks were 4.58 m and 5.02 m, respectively. This pair of tusks constitute the longest tusks ever discovered in the world. The specimen is identified as an adult male in the prime of his life. Both partial skeletons, from 1996 and 2007, have been identified as males, based on the large size of bones and tusks. In proboscideans, male individuals develop larger tusks than females. Excavation of 2007 The excavations of the second partial skeleton of Borson’s mastodon, with extremely long tusks, at Milia in the summer of 2007 attracted global media attention. Why? Well, it was not because of the extreme conditions (40 degrees Celsius) under which the Milia team worked at the sand pit. Initially a huge excavator removed large quantities of sand so that the layers with the fossil remains of some 3 million years in age could be more rapidly reached. The team excavated the remains of this huge pachyderm from strata laid down by a high-energy river. Some of the bones have been lost, probably washed away by the river at the time. But, the true icons of the mastodon, its long upper tusks (in excess of 5 metres) behaved as a barrier on the river bed and in this manner ‘caught’ many elements of the skeleton.

It was the uniqueness of the finds that shed light onto the size of these mastodons. Never before had such partial skeletons been found anywhere in the world. For the first time, it was now possible to calculate the size and weight of these extinct creatures. But, the new discoveries also begged new questions. How could animals manoeuvre in a wooded area with such extreme long tusks? The Milia fossils are considered to be palaeontological heritage. As such, they have studied by scientists from all over the world. The tusks and skeletal parts have been assessed, published and put on display. In 2014, the Milia mastodons brought the palaeontological community that is concerned with proboscideans to northern Greece. More than 150 scientists from almost 40 countries attended the International Conference on Mammoths and their Relatives (ICMR) at Grevena and Siatista. Two different species of mastodons Remains of two different species of mastodons are known from Milia; Borson’s Mastodon (Mammut borsoni) and the Auvergne Mastodon (Anancus arvernensis (Croizet & Jobert, 1828)). These two species probably co-occurred here about 3 to 3,5 million years ago. Mammut borsoni is the largest known species of mastodons. It was described for the first time in 1834, on the basis of a single molar which displays the typical, comb-shaped ridges. The animal was very sturdy, with bulls attaining shoulder heights of almost 4 metres and often developing enormous tusks.

Anancus arvernensis was relatively small and equipped with very slightly curved tusks (the genus name, Anancus, literally means ‘without a curve’). The average shoulder height of this species did not exceed 2,40 metres and, like other proboscideans, there was a rather marked sexual dimorphism. Overall, bulls were much larger, as were their tusks.

Mammut borsoni is a “zygodon mastodon”, because this type of mastodon species had molars with comb-shaped ridges. The dentition was a perfect instrument to tear and grind food items such as twigs from shrubs and trees. The upper jaw tusks, formally referred to as “incisives”, are not covered with enamel. These tusks are almost straight and slightly bent upwards at the tip. The lower jaw has a receding chin with incisives as well. These lower tusks are significantly smaller than those in the upper jaw. Anancus arvernensis is a “bunodont mastodon” having molars with blunt dental knobs, suggesting that this animal had a diet of softer food, including leaves, fruits and small twigs. The relatively small and barely curved tusks are also characteristic of this species. In addition, the lower jaws did not always have tusks. In the small Natural History Museum of Milia near Grevena, the outcome of the 1996-2018 scientific investigations and excavations at the sand pit of Milia has been put on display. The museum shows the public a long-vanished environment (some 3-3,5 million years ago) with impressive creatures such as mastodons equipped with tusks up to 5 metres in length! The Guinness World Record of the longest tusks, ever discovered in the world, can be seen right here! From March 31 till April 7, 2018, we have designed the new Milia Museum: In a renovated school building, next to the former the new displays are realized. Now, the fossils are placed in nice and high quality show cases and the tusks have been mounted in anatomical way. Now, anno 2018, they look more impressive than before. The community of Grevena/Milia is congratulated with the new museum!