http://www.breendonk.be/NL/index.html
De Antwerpse Fortengordel
De beslissing tot de bouw van het Fort Breendonk, genomen door de regering De Smet de Naeyer, dateert van 30 maart 1906. Het maakte deel uit van een buitenste verdedigingsgordel van elf forten rond Antwerpen. Het werd op technische wijze aangeduid als 'een fort van tweede orde met samengevoegde caponnières". In 1909 werd er aan de bouw ervan begonnen. Het werd een betonnen vesting met in elk der vier hoeken een lange caponnière, omgeven door een brede gracht (zie de luchtfoto hiernaast). De opgegraven aarde uit de gracht werd gebruikt om het beton te camoufleren. De werken liepen door tot in de loop van 1914.

Een eerste contingent soldaten werd ingekwartierd in 1913. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de fortengordel vanaf 28 september 1914 aangevallen door het Duitse leger onder leiding van generaal Hans von Beseler. Koning Albert I verliet het fort op 7 oktober 1914, om zich, samen met zijn leger, terug te trekken achter de IJzer. Op 8 oktober gaf het fort zich over, nadat zijn commandant Weyns dodelijk gewond was geraakt.

Tussen de beide wereldoorlogen werden er af en toe troepen ingekwartierd. Het fort werd een bezienswaardigheid voor de buurtbewoners.

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog zag men in dat de oude fortengordel niet voldoende aan de moderne oorlogvoering kon worden aangepast. Breendonk werd nu het algemeen hoofdkwartier van het Belgische leger, en ook de plaats waar in geval van oorlog de Koning naartoe zou worden gebracht.

Toen op 10 mei 1940 het Duitse leger het neutrale België binnenviel, vertrok Koning Leopold III naar het fort, samen met zijn militaire raadgever generaal Raoul van Overstraeten. Vanuit Breendonk richtte hij zich in een toespraak tot de Belgische bevolking. Ook ontving hij in het fort bevelhebbers van het Engelse en Franse leger. Toen de trots van het Belgisch leger, het Fort Eben-Emael reeds op de eerste dag van de oorlog viel en toen de Duitsers op 16 mei een doorbraak forceerden op het Franse leger nabij Sedan besefte de koning dat het conflict al beslist was en dat een capitulatie van het Belgisch leger zou volgen. Dit in tegenstelling tot zijn ministers, die bleven hopen op een mirakel. Het fort werd ontruimd en de koning en het Belgische opperbevel werd verplaatst naar het kasteel van Wijnendale.

[bewerken] Het Auffangslager Breendonk

Joodse politieke gevangene
(geel lint met rood vierkant)Na de bezetting van België door nazi-Duitsland werd Breendonk een gevangenkamp, gebruikt als doorgangskamp in afwachting van transport naar concentratiekampen in Duitsland, Oostenrijk en Polen. Breendonk was dus geen concentratiekamp, hoewel de levensomstandigheden niet veel verschilden. Het fort van Breendonk was in België de laatste halte voor het vertrek naar Auschwitz en andere concentratiekampen. Het eerste transport vanuit Breendonk vond plaats op 22 september 1941 en ging naar Neuengamme bij Hamburg.

Volgens de verklaring van de eerste kampcommandant Schmitt, die deze na de oorlog aflegde, werd het bevel tot oprichting van dit SS-kamp gegeven door Karl Hasselbacher, de eerste leider van de Sipo-SD in België (de Duitse politieke politie en onderdeel van de SS.), en door Müller, de Oberfeldcommandant van Brussel. De betrokkenheid van Müller, die in feite tot de Wehrmacht behoorde, wordt echter in twijfel getrokken.

Het fort werd vanaf eind augustus 1940 als gevangenis ingericht. De bewaking van het kamp bestond uit een klein aantal Wehrmacht-soldaten van een Landesschutzbataillon; oudere soldaten die niet meer geschikt werden geacht voor de frontlinie. Zij werden ingezet voor de bewaking van de gevangenen op de werf en het uitvoeren van de executies. Ook is een geval bekend waarbij een lading nieuwelingen onthaald door twee rijen Wehrmacht soldaten en spitsroeden moesten lopen onder de kolfslagen of de schoppen van de soldaten. Dit detachement wordt teruggetrokken in 1944. Hoewel vele soldaten een kwalijke reputatie hadden, werden ze na de oorlog niet verontrust.

De Wehrmacht werd aangevuld met een klein Duits SS-garnizoen; vanaf september 1941 ook enkele Belgische SS-mannen; en vanaf 1944 Roemeense en Hongaarse SS'ers.

Op 20 september 1940 kwamen de eerste gevangenen binnen, een Belg en vier joden uit centraal-Europa. In de eerste weken verbleven er maximum twintig gevangenen in het fort. Het aantal gevangenen varieerde gedurende het verder verloop van de oorlog tussen twintig en zeshonderd. Sommigen verbleven er slechts één dag, anderen doorleefden deze hel gedurende drie jaar. Het gemiddelde was ongeveer drie maanden. In totaal hebben er circa 3600 personen gevangenen gezeten, waarvan 400 à 500 joden.

Aanvankelijk werd Breendonk vooral gebruikt voor de opsluiting van overtreders van anti-joodse wetten, smokkelaars, zwarthandelaars of al wie door de Duitsers werd beschouwd als asociaal. Vanaf 1942, toen de joodse gevangenen werden overgebracht naar de Dossinkazerne in Mechelen, werd het kamp vooral aangewend voor de opsluiting van verzetslieden, politieke gevangenen en gijzelaars. Toen in 1941 de oorlog met Sovjet-Unie uitbrak, werden er ook communisten en socialisten gevangengezet.

Het kamp werd een eerste maal volledig ontruimd op 6 mei 1944. Maar kort daarop werden er opnieuw een aantal verzetslieden gevangengezet. De definitieve ontruiming gebeurde op 31 augustus 1944. De gevangenen werden vervoerd naar het Nederlandse Kamp Vught. Van daaruit werden ze overgebracht naar diverse concentratiekampen.

Op 2 september 1944 kwam het fort in de handen van de bevrijders.